پارک ملی ارومیه در روزهای گذشته وضعیت عجیبی را تجربه کرده است. این پارک شاهد نابودی سیست‌های (تخم‌های) آرتمیایی بود که از حدود هشت سال قبل توسط ادارۀ کل محیط‌زیست وقت، برای حفظ ذخیرۀ ژنتیکی این گونه نگهداری می‌شد و حالا این سیست‌ها به دستور مدیرکل فعلی محیط‌زیست استان معدوم شده‌اند. یکی از فعالان محیط‌زیست می‌گوید، این اتفاق به این دلیل رخ داده که ادارۀ محیط‌زیست گفته نمی‌تواند از پس هزینۀ نگهداری این سیست‌ها در سردخانه بربیاید و این کار با دستور تهران انجام گرفته است. «آرزو اشرفی‌زاده» مدیرکل دفتر حفاظت و احیاء تالاب‌ها، اما به «پیام ما» می‌گوید: «از سوی تهران هیچ دستوری برای معدوم‌سازی این سیست‌ها داده نشده است، از سوی استان هیچ استعلامی از ما گرفته نشده و ادارۀ کل محیط‌زیست آذربایجان غربی باید پاسخگو باشد. ما هنوز نمی‌دانیم دقیقاً چه تعداد سیست معدوم شده و چرا؟» در این میان تصاویر ردشدن لودر از روی بسته‌های پلاستیکی حامل تخم آرتمیا در روزهای اخیر، خشم و نگرانی فعالان محلی را به دنبال داشته است. آنها می‌پرسند چطور در داخل پارک ملی این سیست‌ها به طرز وحشتناکی با لودر منهدم شده‌اند؟ چرا با وجود درخواست رئیس پژوهشکدۀ آرتمیا دانشگاه ارومیه، این سیست‌ها به آنها فروخته نشده و اگر توانایی نگهداری از آنها وجود نداشت، چرا به داخل دریاچه ریخته نشدند، به‌جای آنکه دفن شوند؟
از چند روز قبل که فیلم له‌شدن سیست‌های (تخم‌های) آرتمیا در پارک ملی ارومیه و توسط ماشین سنگین پخش شده، تنها فعالان منطقه و رئیس پژوهشکدۀ آرتمیا دانشگاه ارومیه دربارۀ آن واکنش نشان داده‌اند. تماس‌ها با ادارۀ کل محیط‌زیست استان بی‌نتیجه بوده و رسانه‌های محلی هم گله‌مند از بی‌پاسخ‌ماندن در این شرایط هستند. این سیست‌ها بعد از هشت سال نگهداری، حالا به روزگار عجیبی دچار شده‌اند. پلاستیک‌هایی که سیست‌ها در آن نگهداری می‌شدند، زیر لودر له شده‌اند و شنیده‌ها حاکی از آن است که این حجم از پلاستیک و سیست، قرار است در پارک ملی دفن شوند؛ اتفاقی عجیب که با وجود پیگیری‌ها، برای چرایی آن پاسخی در دست نیست.
خبر به تهران هم رسیده، اما «آرزو اشرفی‌زاده» مدیرکل دفتر حفاظت و احیاء تالاب‌ها، به «پیام ما» می‌گوید که این موضوع را از رسانه‌ها شنیده و دستوری از سوی سازمان مرکزی برای این امر صادر نشده است. او هم دلیل این اتفاق را نمی‌داند و می‌گوید: «از سوی تهران هیچ دستوری برای معدوم‌سازی این سیست‌ها داده نشده است، از سوی استان هیچ استعلامی از ما گرفته نشده و ادارۀ کل محیط‌زیست آذربایجان غربی باید پاسخگو باشد. ما هنوز نمی‌دانیم دقیقاً چه تعداد سیست معدوم شده و چرا؟ همچنین از شرایط و چندوچون اتفاق انجام‌گرفته مطلع نیستیم. باید کارشناسان ما به منطقه بروند و گزارش رسمی از آنجا داشته باشیم.»
محمدرضا مسعود، فعال محیط‌زیست: هزینۀ بسیاری برای خرید و نگهداری سیست‌های آرتمیا در سال‌های گذشته انجام گرفته است. این هزینه حالا بی‌نتیجه نابود شده و دستگاه‌های نظارتی متولی باید وارد کار شده و ادارۀ کل محیط‌زیست استان را پاسخگوی چرایی ازبین‌بردن این حجم از امکانات کنند
«محمدرضا مسعود»، کارشناس محیط‌زیست که سال‌ها از نزدیک در جریان حفظ این ذخیرۀ ژنتیکی بوده، از تاریخچۀ این ماجرا به «پیام ما» می‌گوید: «سال ۹۵ یا ۹۶ بود که برای حفظ ذخایر ژنتیکی آرتمیا، این سیست‌ها خریداری شد. این سیست‌ها وارداتی نبودند و اگر اشتباه نکنم، آن زمان از پژوهشکده خریداری شد. آرتمیاهای موجود در دریاچۀ ارومیه، از مرغوب‌ترین انواع آرتمیا هستند که به‌دلیل شرایط سخت دریاچه، امکان ازبین‌رفتن آنها بالا بود و همین هم دلیلی شد تا این آرتمیاها توسط ادارۀ کل محیط‌زیست وقت خریداری شوند تا بتوان آنها را برای دریاچه حفظ کرد.»
در این سال‌ها به‌گفتۀ مسعود، این سیست‌ها در سردخانه نگهداری می‌شدند و حالا مدیرکل محیط‌زیست آذربایجان غربی گفته که دیگر توانایی پرداخت هزینۀ نگهداری این سیست‌ها در سردخانه را ندارد. «آرتمیای دریاچۀ ارومیه، بهترین غذا برای ماهیان خاویاری است و سال‌های قبل، شیلات از آن به‌عنوان خوراک ماهیان خاویاری استفاده می‌کرد. با فرازونشیبی که وضعیت دریاچه در دهه‌های اخیر داشت، نگهداری از سیست آرتمیا کار بزرگ و مهمی بوده است. این سیست‌ها برای آینده نگهداری شده بودند و کاری بسیاری عقلانی بود و در این سال‌ها هم سیست‌ها بسیار سالم مانده و اغلب آنها امکان تبدیل‌شدن به آرتمیا را داشتند؛ بااین‌حال در روزهای اخیر بدون هیچ توضیح منطقی، این وضعیت برای آنها رقم خورده است.»
این کارشناس محیط‌زیست با گلایه از عملکرد ادارۀ کل محیط‌زیست آذربایجان غربی، اینکه در تهران کسی از این ماجرا مطلع نبوده را هم اشتباه و مشکل بزرگ دیگر می‌داند. «چطور در داخل پارک ملی این سیست‌ها به‌طرز وحشتناکی با لودر منهدم شده‌اند؟ چرا با وجود درخواست، این سیست‌ها به خود پژوهشکده فروخته نشدند؟ اگر توانایی نگهداری از آنها وجود نداشت، چرا به داخل دریاچه ریخته نشدند، به‌جای آنکه دفن شوند؟» او و دیگر فعالان منطقه، سؤالات بی‌پاسخ بسیاری دارند و می‌گویند سازمان حفاظت محیط‌زیست و ادارۀ کل محیط‌زیست استان، باید دراین‌باره پاسخگو باشند. «هزینۀ بسیاری برای خرید و نگهداری این سیست‌ها در سال‌های گذشته انجام گرفته است. این هزینه حالا بی‌نتیجه نابود شده و دستگاه‌های نظارتی متولی باید وارد کار شده و ادارۀ کل محیط‌زیست استان را پاسخگوی ازبین‌بردن این حجم از امکانات کنند.»
سیست‌ها را بی‌اطلاع از پژوهشکده معدوم کردند
رئیس پژوهشکدۀ آرتمیا دانشگاه ارومیه، این ادعا را که معدوم‌سازی سیست‌های آرتمیا توسط محیط‌زیست، با اجازۀ این پژوهشکده انجام یافته را رد کرده و خواستار آن شده تا نامۀ مکتوبی که چنین تأییدیه‌ای را به آنها نسبت می‌دهد، ارائه کنند. «ناصر آق» به «آینانیوز» گفته: «وقتی از تصمیم معدوم‌سازی مطلع شدم، نامه‌ای تهیه کرده و به محل ادارۀ کل محیط‌زیست رفتم. با مدیرکل تماس گرفتم، پاسخ ندادند. به معاونشان آقای عطائی زنگ زدم و کلی با ایشان صحبت کردم، گفتند از تهران کسب تکلیف کردیم، گفتند معدوم کنید!»
آق ادامه داد: «من خواهش کردم این کار را نکنند. گفتم با قیمت پایین به خود ما بفروشید. حدود ۴ تُن سیست بود. من گفتم حاضریم با قیمت کیلویی ۵۰ هزار تومان آنها را بخریم. ما یک شرکت دانش‌بنیان مستقر در دانشگاه ارومیه داریم و برای فعالیت‌های تحقیقی و توسعه‌ای به آنها نیاز داشتیم. این نامه در دبیرخانۀ ادارۀ کل ثبت است.»
رئیس پژوهشکدۀ آرتمیا دانشگاه ارومیه: خواهش کردم این کار را نکنند. گفتم با قیمت پایین سیست‌های آرتمیا را به خود ما بفروشید. حدود ۴ تُن سیست بود. من گفتم حاضریم با قیمت کیلویی ۵۰ هزار تومان آنها را بخریم. ما یک شرکت دانش‌بنیان مستقر در دانشگاه ارومیه داریم و برای فعالیت‌های تحقیقی و توسعه‌ای به آنها نیاز داشتیم. این نامه در دبیرخانۀ ادارۀ کل ثبت است
رئیس پژوهشکدۀ آرتمیا دانشگاه ارومیه، همچنین به اسفندماه سال گذشته اشاره کرده؛ زمانی که محیط‌زیست، ۵ نمونه سیست آرتمیا برای آنالیز به این پژوهشکده ارسال کرد. «ظاهراً نمونه‌هایی نیز به مرکز تحقیقات شیلات گلمانخانه فرستاده بودند. در آزمایشی که خود من با تخم‌گشایی این نمونه‌ها انجام دادم، تنها یکی از ۵ نمونه را صفر یافتیم و در بقیه، بین ۱۴ درصد تا ۴۰ درصد نتایج مثبت به دست آمد؛ یعنی ۸۰ درصد نمونه‌ها قابلیت انتفاع داشت. در گزارشی که من در پاسخ به استعلام محیط‌زیست نوشتم، گفته‌ام که سیست‌ها در طول زمان کیفیت لازم را از دست داده‌اند و توان تخم‌گشایی‌شان به کمتر از ۴۰ درصد کاهش یافته است.»
او پیشنهاد کرد تا سیست‌های موجود از طریق مزایده به فروش رسانده شود تا نیاز مراکز تکثیر آبزیان کشور تأمین شود و این درحالی‌است که آن زمان هیچ حرفی در مورد معدوم‌سازی زده نشده بود.
او حالا می‌گوید که سیست آرتمیا در دمای منفی ۱۸ درجه تا یک‌صد سال حفظ می‌شود، مگر اینکه پیش از ذخیره‌سازی دچار آلودگی‌های کپسولی باشد، هرچند حتی این آلودگی‌ها هم با روش‌های شیمیایی قابل رفع است. «هیچ تأییدیه‌ای از سوی پژوهشکدۀ آرتمیا دریاچۀ ارومیه برای معدوم‌سازی سیست‌ها صادر نشده و کاش پیش از این اقدام، پژوهشکده را در جریان می‌گذاشتند.»
عضو هیئت امنای کنسرسیوم جهانی آرتمیا که پژوهشکدۀ تحت مدیریتش، نمایندۀ تحقیقات آرتمیای غرب آسیاست و بیش از ۳۰ سال از عمرش را صرف تحقیق و پژوهش روی این تنها سخت‌پوست موجود دریاچۀ ارومیه کرده است، یکم سپتامبر برای شرکت و گزارش‌دهی پیرامون آخرین وضعیت حیات آرتمیا در این منطقه، به مقر این سازمان در رم دعوت شده است.
حالا در این شرایط هنوز هیچ پاسخی از سوی ادارۀ کل محیط‌زیست آذربایجان غربی در میان نیست. مشخص نیست این ادارۀ کل، با چه استدلالی این تعداد از سیست‌های آرتمیا را آن‌هم در پارک ملی معدوم کرده و اگر توانایی نگهداری از آن را نداشته، چرا به پژوهشکده برنگردانده و یا در بدترین حالت، آنها را در دریاچه رها نکرده است؟ این پرسش‌ها حالا مورد پرسش مسئولان در تهران هم هست و باید دید بعد از جواب این ادارۀ کل، چه برخوردی با این اتفاق خواهد شد.
