از خطای انسانی تا سهل‌انگاری مسئولان: ۱۰ فاجعه مرگبار در ایران
حوادث بسیاری در چند دهه گذشته در ایران اتفاق افتاده و به عنوان «فاجعه» در افکار عمومی باقی مانده است. به رغم تاکیدهای مقام‌های جمهوری اسلامی برای پیگیری و اصلاح امور، این حوادث تاثیر چندانی بر روند کارها نداشته و حوادث مشابه بارها در دولت‌های مختلف پس از انقلاب تکرار شده‌اند. پس از هر حادثه، کمیته‌هایی برای پیگیری دلایل و شناسایی مقصران تشکیل شده، گاهی پرونده‌ای هم به دادگاه رفته، اما در عمل نتیجه‌ای به دست نیامده است.
این مطلب مروری است بر برخی از مهمترین حوادثی که پس از انقلاب اسلامی در ایران اتفاق افتاده و عمدتا ناشی از اشکالات فنی، ناکارآمدی، سهل انگاری و سوء مدیریت بوده است.
این فهرست، اتفاقات نظامی را که مشخص شده عامدانه بوده، مانند شلیک به هواپیمای اوکراینی، در بر نمی‌گیرد.
۱. متروپل آبادان
فروریختن ساختمان متروپل آبادان یکی تازه‌ترین زخم‌های ناشی از سوء مدیریت و ناکارآمدی در ایران است. حدود ساعت ۱۲ و ۳۰ دقیقه دوم خرداد امسال، این ساختمان فروریخت. بر اساس آمار رسمی که سه‌شنبه ۱۷ خردادماه اعلام شد، ۴۳ نفر زیر آوار متروپل جانشان را از دست داده‌اند.
۱۱ خردادماه ویدیویی از بیرون کشیدن یکی از ستون‌های فلزی متروپل منتشر شد که نشان می‌داد این ستون زیر فشار له شده است. احمد وحیدی، وزیر کشور ایران گفت ساختمان متروپل قرار بوده در شش طبقه ساخته شود اما در دو مرحله تعداد واحدهای این سازه به ۱۰ طبقه افزایش یافته است. او تایید کرد که از سال ۱۳۹۶ که ساخت متروپل شروع شد، گزارش‌هایی مبنی بر تخلف در مقطع احداث سازه ارائه شده بود اما به آنها توجهی نشده است.
فروریختن ساختمان متروپل آبادان؛ وقوع چنین حوادثی چقدر به فساد در ایران مرتبط است
علی دهقانی، رئیس کل دادگستری خوزستان دهم خردادماه گفت: «تاکنون ۱۳ نفر از عاملان و مسببان که در حادثه متروپل آبادان نقش داشته‌اند، دستگیر شده‌اند.» منابع رسمی در ایران اعلام کردند که حسین عبدالباقی، مالک ساختمان متروپل در میان کشته‌شدگان بوده اما به نظر می‌رسد مردم در شعارهای اعتراض‌آمیزی که در خیابان‌ها سر دادند، باوری به این گفته مقام‌های رسمی ندارند.
خروج از کشور غلامرضا شریعتی، استاندار پیشین خوزستان که مجوز ساخت متروپل در زمان او صادر شده در روزهای اخیر خبرساز شد اگرچه برخی منابع از بازگشت او خبر دادند. صولت مرتضوی معاون اجرایی رئیسجمهور ایران روز ۱۰ خرداد گفته بود که این ساختمان با وجود تخلف بسیار سنگین، با حضور استاندار وقت و مسئولان محلی افتتاح شده و به همین خاطر شهردار، مسئولان شورای شهر و استاندار وقت باید در محاکم قضایی و دادگاه افکارعمومی پاسخگو باشند.
برخورد حکومت با فرو ریختن متروپل و تسلیت دیرهنگام رهبر جمهوری اسلامی، خشم بسیاری را در میان ایرانیان برانگیخت و واکنش‌های گسترده‌ای همراه داشت.
۲. پلاسکو
ساختمان پلاسکو ۳۰ دی‌ماه سال ۱۳۹۵ آتش گرفت. حدود چهار ساعت عملیات اطفای حریق در ساختمان پلاسکو نتیجه نداد و به دلیل سرایت آتش به سایر طبقات، این ساختمان فروریخت. این حادثه منجر به مرگ ۱۶ نفر از آتش‌نشانان و شش شهروند شد.
بسیاری از ایرانیان لحظه فروریختن پلاسکو را به طور مستقیم دیدند.
بنابر اعلام سازمان اورژانس تهران، تعداد مصدومان این حادثه ۲۳۵ نفر بود که ۱۸۱ نفر از مصدومان به صورت سرپایی تحت درمان قرار گرفتند و ۵۵ نفر دیگر به بیمارستان منتقل شدند.
حادثه ساختمان پلاسکو و متروپل بحث‌هایی را درباره مدیریت این حوادث و امکاناتی که نیروهای امدادی در اختیار دارند، مطرح کرد. درباره امدادرسانی به پلاسکو، گفته شد که آتش‌سوزی در ضلع شمالی ساختمان بود و از ضلع جنوبی، دسترسی برای اطفا حریق ناممکن بود.
رسانه‌های ایران در پنجمین سالگرد حادثه پلاسکو نوشتند که «سامانه اعلام ساختمان‌های پرخطر» فعال شده اما این اطلاعات در دسترس عموم نیست و در اختیار مدیران و افرادی قراردارد که در این زمینه کار می‌کنند. حدود پنج ماه بعد بود که ساختمان پرخطر متروپل فروریخت.
در گزارش‌های دولتی در باره پلاسکو به مجموعه‌ای متوالی از قصور و کوتاهی سازمان‌های مختلف اشاره شد. در این گزارش‌ها از بنیاد مستضعفان به عنوان مالک، وزارت کار، شهرداری و آتش‌نشانی تهران، وزارت راه و شهرسازی، سازمان مدیریت بحران به عنوان مقصر نام برده شد اما سهم و میزان تقصیر هیچ کدام مشخص نشد و پیگیری خانواده‌ها برای محاکمه عاملان حادثه نتیجه نداده است.
۳. مسجد ارگ
۲۶ بهمن‌ماه سال ۱۳۸۳ که با پنجمین روز محرم مصادف بود، هنگام نماز مغرب مسجد ارگ تهران آتش گرفت و ۷۸ نفر کشته شدند. برخی گزارش‌ها تعداد مصدومان را تا حدود ۳۵۰ نفر اعلام کردند اما محسن مدیر روستا، بازپرس شعبه ششم دادسرای امور جنایی تهران اعلام کرد که با تکمیل تحقیقات در خصوص این پرونده تعداد قطعی جانباختگان این حادثه ٧٨ نفر و مجروحان ٢٢ نفر بوده است.
رسانه‌ها به نقل از کشیک قتل و بازپرس وقت دادسرای جنایی تهران و کارآگاهان، دلیل گسترش آتش را چنین نوشتند: «سقف ۸۰۰ متری شبستان که با برزنت پوشانده شده بود و برای جلوگیری از سرما توسط متولیان مسجد آغشته به پارافین بود، موجب گسترش حریق و ریختن آتش بر سر نمازگزاران شد.»
روزنامه شهروند بهمن‌ماه ۱۳۹۷ نوشت بعد از گذشت سال‌ها از این حادثه، پرونده هنوز هم سرگردان و بلاتکلیف است. این روزنامه با پدر یکی از جانباختگان حادثه مسجد ارگ به نام اسعدی‌پور مصاحبه کرد و به نقل از او نوشت: «ما حتی نمی‌دانیم که پرونده به کجا رسید و چه کسی دقیقاً مقصر بود. ما خانواده‌هایی هستیم که خیلی وقت است از یادها پاک شده‌ایم. دیگر به این پرونده اهمیتی نمی‌دهند و تکلیف آن را مشخص نمی‌کنند. کاش به همین راحتی مرگ این همه نمازگزار را فراموش نمی‌کردند و سراغی از ما می‌گرفتند.»
۴. آتش‌سوزی در مدرسه شین‌آباد
در مدرسه‌های مناطق فقیر ایران حوادث مرگبار زیادی به دلیل نقص فنی و نبود ایمنی اتفاق افتاده اما شاید مهمترین حادثه دانش‌آموزی که در یادها مانده، آتش‌سوزی مدرسه شین‌آباد باشد.
این حادثه آذرماه سال ۱۳۹۱ در یک دبستان دخترانه در روستایی در پیرانشهر، استان آذربایجان غربی اتفاق افتاد. دلیل آتش‌سوزی آتش گرفتن بخاری نفتی مدرسه اعلام شد.
دختران شین‌آباد برای درمان به خارج اعزام نمی‌شوند
بیش از ۲۹ دختر دانش‌آموز دختر دچار سوختگی شدند. دو نفر از آنها بر اثر شدت جراحات، جان خود را از دست دادند. ۱۲ نفر دیگر با عوارض جسمی و روحی ماندگار همچون قطع انگشتان دست و سوختگی‌های عمیق همچنان زندگی دشواری را می‌گذرانند. سال ۱۳۹۷ اعلام شد که پرونده دختران شین آبادی از پزشکی قانونی ارومیه به مرجع قضایی ارجاع شده است. گفته می‌شود تنها اتفاقی که در آن مدرسه بعد از آتش‌سوزی افتاده این است که مدرسه شوفاژدار شده است.
۵. سانچی
کشتی سانچی ١٦ دی سال ٩٦ با ۳۲ سرنشین سوخت. نفتکش سانچی متعلق به شرکت ملی نفتکش ایران بود ولی با پرچم پاناما حرکت می‌کرد. نشریه وال‌استریت ژورنال گزارش کرده بود که ارسال سیگنال موقعیت مکانی نفتکش سانچی ایران و کشتی باری چینی قبل از برخورد، متوقف شده بود. در این حادثه همه ۲۱ خدمه کشتی چینی نجات یافتند اما ۳۲ خدمه و کارکنان نفتکش ایرانی جان خود را از دست دادند.
حادثه کشتی سانچی یکی از دشوارترین حوادث برای بازماندگان بود. چون ۳۰ دریانورد ایرانی در کشتی بودند و تنها جسد سه نفر پیدا شد. خانواده‌ها تا مدت‌ها از تماس‌ها، شماره‌های مشکوک و قبض موبایل این افراد می‌گفتند. خانواده مهدی سادگی، یکی از این دریانوردان گفت که تا ١٣ ماه قبض‌های سنگینی برای موبایل فرزندشان صادر می‌شد که همگی برای رومینگ بود.
خانواده‌های خدمه سانچی هنوز آنقدر به بازگشت آنها امیدوارند که به‌خاطر صدور گواهی فوت برای آنها شکایت کردند. احمد ذاکری، وکیل خانواده‌های خدمه مفقود شده سانچی گفت با صدور گواهی فوت امکان جست‌وجوی خدمه از طریق سازمان هلال‌احمر و صلیب سرخ جهانی برای خانواده‌ها از بین می‌رود. این شکایت منجر به رای شعبه ۱۱۵ دادگاه عمومی حقوقی مجتمع شهید باهنر تهران، مبنی بر ابطال چند گواهی فوت شد. شرکت ملی نفتکش به ابطال گواهی فوت اعتراض کرد اما دادگاه این اعتراض را مردود اعلام کرد.
۶. تصادف اتوبوس دانش‌‌آموزان المپیادی
یکی از مشهورترین حوادث اتوبوسی، حادثه‌ای بود که مریم میرزاخانی و جمعی دیگر از دانشجویان برنده مدال طلای المپیادهای ملی و بین‌المللی ریاضی در آن بودند. این اتوبوس ۲۶ اسفند ماه ۱۳۷۶ در مسیر بازگشت از مسابقات ریاضی کشوری در اهواز دچار سانحه شد و هفت دانشجو، دو عضو هیات علمی و دو راننده کشته شدند.
شهریورماه ۱۳۹۲، یک حادثه اتوبوسی دیگر در اتوبان قم-تهران رخ داد که ۴۴ نفر کشته و ۳۹ نفر زخمی به جا گذاشت. دلیل این حادثه «ترکیدگی لاستیک جلوی اتوبوس و واژگونی و عبور از گاردریل و تصادف با اتوبوسی که از خط مقابل می‌آمد» عنوان شد.
۷. انفجار در پالایشگاه نفت تهران
حادثه آتش‌سوزی و انفجار در پالایشگاه نفت تهران پنجم آبان ۱۳۹۶ رخ داد و منجر به مرگ شش نفر شد. گفته شد دو نفر دیگر که سوختگی بالای ۹۰ درصد داشتند هم جانشان را از دست دادند. در نهایت آمار این حادثه «بیش از ۱۰ نفر کشته و زخمی» عنوان شد.
پالایشگاه تندگویان در محدوده شهر ری در منطقه باقرشهر در جنوب تهران، در سال‌های گذشته هم دچار آتش‌سوزی شده است.
آتش‌سوزی گسترده در این پالایشگاه تهران تقریبا یک روز پس از غرق شدن ناو خارک در حوالی محدوده جاسک بود.
۸. انفجار در پادگان امام علی خرم آباد
یکی از مهمترین حوادثی که در دهه‌های گذشته در حوزه نظامی رخ داده، آتش‌سوزی پادگان خرم‌آباد است. ۲۰ مهرماه ۱۳۸۹ به علت «سرایت آتش به محل نگهداری مهمات»، «انفجاری در پادگان امام علی لرستان» رخ داد که به گفته یکی از فرماندهان سپاه پاسداران استان لرستان، ۱۸ نفر کشته و ۱۴ مجروح به جا گذاشت.
تاکنون اطلاعات دقیقی از این انفجار منتشر نشده است.
۹. انفجار قطار نیشابور
انفجار قطار نیشابور بزرگترین حادثه ریلی در ایران است. ۲۹ بهمن ماه ۱۳۸۲ پس از اعلام حادثه برای قطار، نیروهای آتش‌نشانی به محل اعزام شدند اما ساعاتی بعد، انفجار مهیبی رخ داد که جان دست‌کم ۳۰۰ نفر و از جمله بیش از ۲۰ آتش‌نشان را گرفت.
سید مهدی حسینی، رئیس سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی نیشابور به تازگی درباره این حادثه به ایسنا گفت: «در حادثه انفجار قطار در نیشابور بیش از ۲۰ آتش‌نشان جان باختند اما با گذشت ۱۸ سال از این حادثه مرگبار و علی‌رغم بعضی پیگیری‌های انجام شده هنوز حکم شهید برای جانباختگان آتش‌نشان این حادثه اعلام نشده است.»
ضعف سیستم ایمنی قطار، وجود مواد آتش‌زا از جمله پنبه، گوگرد و نیترات آمونیوم در واگن‌های باری و کم‌توجهی و خطای انسانی از جمله دلایل این حادثه عنوان شد.
حادثه دیگر برای دو قطار مسافربری در حوالی «ایستگاه هفت‌خوان» در محور «سمنان-دامغان» رخ داد. این حادثه ساعت ۷:۲۲ صبح روز ۵ آذر ۱۳۹۵ یعنی درست قبل از حادثه پلاسکو اتفاق افتاد. قطار سمنان به مشهد از پشت به قطار تبریز به مشهد که در همان ریل متوقف بود، برخورد کرد و چهار واگن از ریل خارج شد. پنج واگن هم آتش گرفت که منجر به مرگ ۴۷ نفر و مصدومیت ۱۰۳ نفر دیگر شد.
حادثه دیگری هم برای قطار زاهدان به تهران در سال ۱۹ آبان ۱۳۹۱ رخ داد که منجر به مرگ چهار نفر و زخمی شدن ۲۶ نفر شد.
۱۰. سقوط هواپیمای سی۱۳۰ خبرنگاران و نیروهای ارتش
حوادث متعددی از بعد از انقلاب اسلامی در آسمان روی داده است. یکی از نخستین این حوادث برخورد هواپیمای ایران‌ایر با کوه‌های لشکرک بود که سال ۱۳۵۹ رخ داد و منجر به مرگ ۱۲۱ سرنشین هواپیما شد. در سال ۱۳۶۰ هواپیمای ترابری ارتش سقوط کرد. در سال ۱۳۷۳ هواپیمای آسمان اصفهان به تهران با ۵۹ سرنشین سقوط کرد.
یکی از خبرسازترین حوادث هوایی سقوط هواپیمای سی۱۳۰ نیروی هوایی ارتش در تاریخ ۱۵ آذر سال ۸۴ بود که ۱۲۸ کشته و ۱۳۲ زخمی به جا گذاشت. این هواپیما تعدادی از نیروهای ارتش و خبرنگاران را برای پوشش خبری رزمایشی در چابهار از تهران به بندرعباس میبرد.
حادثه دیگر در سال ۱۳۸۸ برای هواپیمای کاسپین به مقصد ایروان رخ داد که منجر به مرگ ۱۶۸ سرنشین آن شد. سقوط بویینگ ۷۲۷ ایران‌ایر در سال ۱۳۸۹ در نزدیکی فرودگاه ارومیه به مرگ ۷۸ نفر از مسافران منجر شد. در سال ۱۳۹۶ هم برخورد هواپیمای آسمان با کوه دنا مرگ بیش از ۶۰ سرنشین هواپیما را به‌دنبال داشت.
