جدول منتشر شده از وضعیت آبخوانهای کشور در ۱۵ استان کشور که عموماً محل استقرار دشتهای ممنوعه و ممنوعۀ بحرانی هستند، نشان میدهد کسری تجمیعی در آبخوانهای خراسان رضوی دارای شرایط بسیار حاد و بیشترین میزان در کشور است. این عدد برای استانهای کرمان، تهران، قزوین، قم و مرکزی نیز قابلتوجه است. بنا بر آمارهای رسمی، آبخوانهای کشور تا نیمۀ تیرماه حدود ۱۴۰ میلیارد مترمکعب کسری دارند و این درحالیاست که هماکنون در سراسر کشور در ۴۳۰ نقطه، طرحهای تغذیۀ مصنوعی و پخش سیلاب اجرا میشود. بااینحال به نظر میزان برداشت گسترده، اجازۀ تأمین و جبران به وسیلۀ تغذیۀ آبخوانها را نمیدهد.
ستاره حجتی، پیام ما – حـدود یک هفتـه پیـش بـود کـه مدیرکـل دفـتر کـنترل سیـلاب و آبـخوانداری سـازمان منابع طبیعی اعلـام کـرد، درحـالحـاضر کسـری آبخوانهای کشور حدود ۱۴۰ میلیارد مترمکعب است. «محمد فرامرز» با اعلام این خبر توضیح داده است که از ابـتدای امسال ۳ میلیارد تومان اعتـبـار بـرای مدیـریـت آبهـای زیرزمینی و پخش سیلاب پیشبینی کردیم.
طرح پخش سیلاب درایستگاههای آبخوانداری یکی از راهکارهای مهم آبخیزداری برای کاهـش خسارات ناشی از سیل، افزایــش حجم سفرۀ آب زیـر زمیـنـی، احـیاء مـراتع و بیابـانزدایـی در منـاطـق خـشـک و نیمهخشک کشور است.
یکی از راهکارهای موجود برای استفادۀ بهینه از منابع آب در شرایط بحرانی وضعیت منابع آب زیرزمینی و سطحی موجود، اجرای طرحهای تغذیۀ مصنوعی است. این سیستمها با هدف ذخیرۀ آبهای سطحی مازاد در آبخوانهای آب زیرزمینی، به منظور بهبود کمی منابع آب و همچنین بهبود کیفیت آب در طی گذر از لایههای مختلف خاک صورت میپذیرد
«ایسـنا» به نقل از «فرامرز» نوشت: «سطـح عرصههای مناسب پخـش سـیلاب حدود ۴ میلیون و ۲۰۰ هـزار هـکتـار تـعیین شـده اسـت. ایـن عـرصـهها بیشتر در مناطق کویری جـنــوب و جـنـوب شـرق و در استانهای کرمان، خـوزستان، یزد، اصـفهان، فـارس، خـراسان جنوبی، خراسان رضوی و سیستانوبلوچستان مسـتعد واقع شـدهانـد. رواناب در کشور بیشتر سیلابی است و به دریا میریزد یا وارد کویر میشود و بدین ترتیب از دسترس خارج میشود، اما اگر بتوانیم بخشی از رواناب را کنترل و به زیرزمین منتقل کنیم، به تغذیۀ منابع آب زیرزمینی کمک کردهایم.»
بهگفتۀ او، درحالحاضر حدود ۱۴۰ میلیارد مترمکعب کسری آبخوانهای کـشور اسـت و هـر هـکـتار اجـرای پـروژههـای تغذیۀ مصـنوعی، ۱۰۰۰ متـرمکعـب رواناب را بـه منـابع آب زیرزمینی تزریق میکنـد؛ هرچـقدر سـطح عملیات بیشتر باشـد، مـیزان تـغذیۀ منابع آب زیرزمیـنی افزایش مـییابد. تاکنون در حدود ۴۳۰ نقطه پــروژهــۀ آبـخــوانداری (تـغذیـه مصنـوعی) اجـرا شـده اسـت: «از ابتـدای امـسال، ۳ مـیلیـارد تـومان اعتبار برای این کار پیـشبینی کردیم و درحال طی آخریـن مـراحل عقد قرارداد با پژوهشـکدۀ حـفاظت از خاک و آبخیزداری هستیم تا طرحها براساس این قـرارداد از ســال جاری اجرا شود. قرار اسـت دو پروژۀ تغذیۀ مصنوعی جدید مـطالعه و طراحی و دو سـایت بازطـراحی شوند؛ چرا که برخــی پــروژهـها به علت مرمت و نگهـداری نـشدن، نـیاز به بازطـراحی دارند.»
او در بخش دیگری از سخناناش اعلام کرده اسـت که پیـشروی کند اجرای طرحهای تـغذیۀ مصـنوعی و پخش سیلاب، از جنبۀ ظرفیت اجرا مشکلی ندارد، ولی سرعت کار در سالهای آینده بستگی به منابع مالی تخصیص داده شده دارد.
گرچه از زمان تدوین و تصویب طرح سـازگاری با کمآبی، تـأکید بر اجـرای آبخیـزداری و آبخـوانداری بهویژه پخش سیلاب و تغذیۀ مصنوعی تأکید شده است، اما به نظر اقدامات ناکافی بوده است. پس از انتشار خبر از سوی مدیرکـل دفـتر کـنترل سیـلاب و آبخوانداری سازمان منابع طبیعی، روز گذشته جدولی از گزارش بهارۀ شرکت مدیریت منابع آب کشور منتشر شد که کسـری آب تجمعی در دشتهای ممنـوعۀ کشـور را نشـان میدهد. براساس این جدول، خراسـان جنوبی با کسری ۱۰۴۳.۶۱ میلیارد مترمکعب، دارای وضعیت حاد در کسـری است، اما استانهای کرمان، قزویـن، قم، تـهـران و مـرکـزی نیـز وضـعیتی نگرانکننده دارند.
یکـی از راهکـارهای مـوجـود برای استفادۀ بهینه از منابع آب در شرایط بحرانی وضعیت منابع آب زیرزمینی و سطحی موجود، اجرای طرحهای تغذیۀ مصنوعی است. این سیستمها با هدف ذخیرۀ آبهای سطحی مازاد در آبـخوانهـای آب زیـرزمیـنی، به منـظور بهـبـود کـمـی مـنابـع آب و همچنین بهبود کـیفیت آب در طی گذر از لایههای مختلف خاک صورت میپذیرد. مرکز تحقیقات آب کشور در نیمۀ سال ۹۰ گزارشی منتشر کرده بود که بر تغذیۀ مصنوعی در چند دشت کشور از جمله اصفهان و تهران متمرکز بود. براساس این مطالعه، تعداد زیادی از طرحهای اجراشده، از نظر اجرا و عملـکرد وضعیت نسبتاً مناسـبی دارنـد، امـا در مورد نحوۀ نگهـداری و بهره برداری از آنها، لازم است تمهیدات مـناسبی در نظر گرفته شود.
