آر اس وی؛ چرا ویروسی که همیشه زمستان می‌امد، این بار تابستان آمد؟

سوفی هارداک |

ویروس سین‌سیشیال تنفسی (آر اِس‌ وی)، ویروسی که بیماری‌ای شبیه سرماخوردگی در نوزادان و کودکان ایجاد می‌کند، معمولا بیماری فصل سرد دانسته می‌شود ولی در چند ماه اخیر، در نیمکره شمالی، افزایش قابل توجه ابتلا در تابستان دیده شده است.

اوایل سال ۲۰۲۱ (دی ماه پارسال) موارد کرونا در نیویورک رو به کاهش بود و کارکنان بیمارستان کودکان میمونیدز تازه کمی احساس آسودگی می‌کردند. فاصله اجتماعی، ماسک و شستن دست باعث شده بود که آنها کمتر با عفونت‌های ویروسی مثل آنفلوآنزا مواجه شوند.

اما در ماه مارس (اوایل سال ۱۴۰۰) تعداد زیادی کودک و نوزاد به بیمارستان آورده شدند که سرفه می‌کردند و بعضی‌هایشان نمی‌توانستند راحت نفس بکشند. آنها به عفونت آر اِس وی مبتلا شده بودند.

آر اِس وی معمولا در زمستان شایع می‌شود و بعد از آن باید موارد ابتلا کم باشد اما امسال ابتلا بعد از زمستان رو به ازدیاد رفت. در ماه‌های بعد، در تابستان، این ویروس در جاهایی که کمتر تصورش می‌رفت شایع شد، جنوب آمریکا، سوییس، ژاپن و بریتانیا.

پزشکان می‌گویند این رفتار عجیب آر اِس وی نتیجه غیرمستقیم همه‌گیری جهانی کروناست. پارسال محدودیت و تعطیلی و مقررات بهداشتی شیوع ویروس کرونا و ویروس‌های دیگر از جمله آر اِس وی را کم کرد. در نتیجه سیستم ایمنی کودکان فرصت تماس با آنها و ایجاد مصونیت را پیدا نکرد.

وقتی محدودیت‌ها برداشته شدند آر اِس وی فرصت کرد تعداد زیادی نوزاد و کودک را که ایمنی کافی نداشتند مبتلا کند. این باعث افزایش شدید ابتلا در زمانی شد که انتظارش نمی‌رفت. آر اِس وی که رفتارش قابل‌پیش‌بینی تصور می‌شد، ویروسی شد که می‌تواند بیمارستان‌ها و خانواده‌ها را هر موقع از سال غافلگیر کند.

شیوع غیرفصلی آر اس وی بیمارستان‌ها را بی‌اندازه زیر فشار گذاشت و خانواده‌ها را نگران کرد و نشان داد کرونا و پیامدهای آن چقدر دنیا را تغییر داده است.

برای کارکنان بیمارستان میمونیدز، این یک تجربه تاثیرگذار بود.

ربیعه آقا رئیس بخش بیماری‌های عفونی کودکان این بیمارستان به خاطر می‌آورد: “بخش مراقبت ویژه ما دوباره از پا درآمد، این بار نه به دلیل کرونا، به دلیل یک ویروس دیگر”.

اوایل آوریل، در اوج شیوع، بیشتر کودکانی که در بخش مراقبت ویژه بستری می‌شدند، به دلیل آر اِس وی بود. در تمام دنیا، این ویروس در کودکان خردسالی شیوع پیدا کرد که ماه‌ها از ویروس در امان نگاه‌داشته شده و ناگهان در معرض‌شان قرار گرفته بودند.

کریستوفر برگر رئیس بخش بیماری‌های عفونی و همه گیرشناسی در بیمارستان دانشگاهی کودکان در زوریخ می‌گوید: “ما را شگفت‌زده کرد. می‌دانستیم باید حواسمان به آن باشد ولی فکر نمی‌کردیم ابتلا اینقدر زیاد باشد”.

در این بیمارستان، ابتلا به آر اِس وی معمولا در ژانویه (اوایل زمستان) به اوج می‌رسد و در ماه‌های تابستان نزدیک صفر است. اما زمستان قبل تقریبا هیچ مبتلایی نداشت، برعکس از ابتدای تابستان ابتلا به شدت افزایش پیدا کرد و اواسط تابستان به ۱۸۳ نفر رسید که بیشتر از زمستان‌های قبل بود.

دکتر برگر اوج شیوع در ماه ژوئیه را به خاطر می‌آورد: “ظرفیت‌مان تکمیل بود، تمام تخت‌ها پر بودند و این چالشی بود”.

بیمارستان مجبور شد نوزادان و کودکان مبتلا به آر اِس وی را به بیمارستان‌های دیگر منتقل کند که هنوز جا داشتند. در سوییس چند بیمارستان دیگر شرایط مشابهی داشتند. امسال تابستان آر اِس وی مشکل بزرگتری در سوییس بود تا کرونا.

دکتر برگر می‌گوید: “در آن دوره ما تقریبا هیچ مورد کرونا نداشتیم”. اندک کودکان مبتلا به کرونا که به بیمارستان مراجعه کردند، نسبتا سریع بهبود پیدا می‌کردند اما “آنهایی که مبتلا به آر اِس وی بودند بیشتر می‌ماندند”.

آر اِس وی به خودی خود موجب نگرانی نیست. به گفته مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا، بیشتر کودکان تا دو سالگی دست‌کم یک بار به این ویروس آلوده می‌شوند. این بیماری برای اکثر کودکان مثل سرماخوردگی است، با آبریزش بینی و سرفه که خودبخود خوب می‌شوند. ولی در بعضی نوزادان یا کودکان خردسال، آر اِس وی می‌تواند باعث برونشیت شود یعنی التهاب قسمت‌های تحتانی ریه، بنابراین ممکن است نتوانند راحت نفس بکشند و غذا بخورند.

تقریبا یک تا دو درصد کودکان مبتلا به آر اِس وی نیاز به بستری و اکسیژن (با لوله بینی یا ماسک) پیدا می‌کنند. به احتمال کمتر، برخی ممکن است به تغذیه از راه لوله نیاز پیدا کنند. با اینحال اکثر آنها ظرف چند روز با همین درمان‌ها بهبود پیدا می کنند.

قبل از همه‌گیری کرونا، بیمارستان‌ها پیش از زمستان خود را برای افزایش ابتلا به آر اِس وی آماده می‌کردند، از جمله اینکه به بیماران آسیب‌پذیر مثل نوزادان نارس و کودکان مبتلا به بیماری‌های قلبی-تنفسی، نوعی پادتن (پالیویزومَب) برای تقویت سیستم ایمنی تجویز می‌کردند.

اما نکته مهم این است که این دارو باید در تمام ماه‌هایی که آر اس وی فعال است تزریق شود و به همین دلیل هم پیش‌بینی اوج شیوع و آمادگی برای آن مهم است.

اما پارسال محدودیت‌های کرونا، چرخه فصلی ایجاد مصونیت طبیعی در کودکان را به هم ریخته بود.

ربیعه آقا می‌گوید: “به دلیل مقررات کرونا، مردم همدیگر را نمی‌دیدند، سفر نمی‌رفتند، ماسک می‌زدند و فاصله اجتماعی را رعایت می‌کردند. این واقعا به کاهش شیوع کرونا و ویروس‌های دیگر کمک کرد. پس آر اس وی یک فصل کاملا حذف شد یعنی پادتن‌های ضد آن در بدن کودکان تولید نشد یا در بدن مادران تا از راه جفت یا شیر به جنین یا شیرخوار منقل شود.”

وقتی محدودیت‌ها برداشته شدند این نوزادان به آر اس وی مصون نبودند.

در کشورهای دیگر هم یافته‌ها نقص ایمنی در نتیجه جاانداختن یک فصل سرد را تایید می‌کنند.

در انگلستان، به گفته اداره سلامت همگانی، “بیشترین افزایش نسبی ابتلا به آر اس وی” در تابستان، “در کودکان یک ساله‌ای بود که فصل تماس با آر اس وی در پاییز و زمستان پیش را از دست داده بودند.”

نبودن در معرض ویروس‌های فصل سرد باعث افزایش نوزادان و شیرخوارانی می‌شود که ایمنی کافی ندارند از جمله آنهایی که باید در زمستان خود را در خانه قرنطینه کنند و آنهایی که در زمستان یا بعد از آن به دنیا می‌آیند. این عوامل سبب می‌شوند وقتی بالاخره ویروس شایع شد، شدتش بیشتر باشد.

در توکیو، پژوهشگران بیشترین افزایش سالانه آر اس وی در ۱۸ سال گذشته را گزارش کرده‌اند یعنی از زمانی که آمار این بیماری در ژاپن ثبت می‌شود. کارشناسان ژاپنی این استدلال را مطرح کرده‌اند که افزایش تدریجی شمار کودکان آسیب‌پذیر در دوران همه‌گیری کرونا، ممکن است سبب این شیوع نامعمول باشد.

هنوز دیگر جنبه‌های چشم‌انداز تازه‌ای که در شیوع ویروس‌های تنفسی پیش روی ما قرار گرفته معلوم نیست، مثلا اینکه چرا به محض برداشته‌شدن محدودیت‌های کرونا، آر اس وی شایع شد اما آنفلوآنزا نه و این ویروس نسبتا خاموش مانده است.

البته افزایش شیوع آر اس وی در کشورهای مختلف تفاوت‌هایی هم داشته است.

در نیویورک، ربیعه آقا و همکارانش شاهد شیوع شدید و نامعمول آر اس وی بودند که کودکان کم‌سن‌تری را مبتلا و درصد بیشتری را نیازمند مراقبت ویژه می‌کرد. ولی مثلا در استرالیا، آر اس وی بیشتر از قبل کودکان بزرگتر را مبتلا کرد. در سوییس به گفته دکتر برگر، شیوع آر اس وی در تابستان امسال، شدیدتر از موج‌های متداول زمستانی نبوده است.

اما سوال مهم، تاثیر این روند جدید در ماه‌های آینده چیست؟ شیوع تابستانی لزوما به این معنی نیست که وقتی هوا سرد ‌شد ابتلا بیشتر نمی‌شود، در واقع در بعضی جاها از اوایل پاییز ابتلا به آر اس وی شروع به افزایش کرده است.

سوفیا وارادکار فوق تخصص بیماری‌های اعصاب کودکان و معاون درمان در بیمارستان کودکان گریت اورموند استریت در لندن می‌گوید: ” آر اس وی و برونشیت ناشی از آن، در حال حاضر مهمترین موردی است که بیمارستان‌های کودکان برایش برنامه‌ریزی می‌کنند، منتظرش هستند، مبتلایانش را دارند می‌بینند و از آنها مراقبت می‌کنند”.

در این بیمارستان مراجعه مبتلایان بیشتر شده و دکتر وارادکار انتظار دارد در هفته‌های آینده بیشتر هم بشود.

او می‌گوید برای کسانی که از نوزادان مراقبت می‌کنند آر اس وی می‌تواند از کرونا نگران‌کننده‌تر باشد: “کرونا در مجموع بیماری مهمی برای کودکان نبوده و در موارد کمی بیماری شدید ایجاد کرده است. آر اس وی بالقوه بیماری بزرگتری است، کودکان بیشتری را مبتلا می‌کند و قطعا می‌تواند حال نوزادان و شیرخواران را وخیم کند.”

بازگشایی مدرسه‌ها فرصت شیوع را برای ویروس‌ها از جمله آر اس وی بیشتر می‌کند ولی شاید رفتار بزرگسالان مهم‌تر باشد.

در سوییس در طول زمستان پارسال، مهدکودک‌ها و کودکستان‌ها و زمین‌های بازی باز ماندند و بچه‌ها ماسک هم نمی‌زدند. با این حال در آن زمستان تقریبا کار هیچ کودکی به دلیل آر اس وی یا آنفلوآنزا به بیمارستان نکشید، چرا؟ چون بزرگسالان مراعات می‌کردند و این بچه‌ها را در امان نگه داشته بود.

دکتر برگر می‌گوید: “مردم می‌گویند این کودکانند که بزرگسالان را آلوده می‌کنند ولی اینجا به هیچ وجه صدق نمی‌کرد و کاملا عکس بود. وقتی بزرگسالان و کودکان بزرگ‌تر ماسک می‌زنند، فاصله اجتماعی را رعایت می‌کنند و دست‌هایشان را می‌شویند، ما ابتلا به آر اس وی و آنفلوآنزا را نمی‌بینیم. ولی وقتی این کارها را کمتر می‌کنند، ویروس دوباره به گردش می‌افتد و کودکان خردسال بیشتری روانه بیمارستان می‌شوند”.

این بیمارستان، حتی پس از شیوع تابستانی مراقب مانده است: “اصلا نمی‌دانم که شیوع تابستانی تمام شده یا همچنان ادامه خواهد داشت، نمی‌دانم.”

شستن دست و دور نگاه داشتن نوزادان از افرادی که آبریزش بینی دارند و سرفه می‌کنند، می‌تواند اوج شیوع عفونت‌های تنفسی از جمله آر اس وی را خفیف‌تر کند و برای کودکانی که ممکن است به دلیل بیماری‌های دیگر نیاز داشته باشند، امکانات بیمارستانی کاملا اشغال نشوند.

دکتر وارادکار می‌گوید: “آر اس وی برای بیشتر کودکان یک بیماری خفیف است و خود پدرومادرها می‌توانند از آنها مراقبت کنند، آرامش، تغذیه مکرر، آسایش و در صورت تب، کمی استامینوفن (پاراستامول)، بیش از این به چیزی نیاز نیست”. با این حال، اگر کودک نتواند راحت تنفس کند یا غذا بخورد یا والدین احساس کنند مشکلی وجود دارد، باید کمک پزشکی بگیرند.

در بیمارستان کودکان میمونیدز در نیویورک اوج شیوع آر اس وی سپری شده ولی ربیعه آقا می‌گوید برای تطبیق با دنیای پساکرونا، بیمارستان‌ها درس بزرگی گرفته‌اند:

“درسی که گرفتیم این بود که همیشه باید آماده باشیم. الان مثل دو سال پیش نیست. زندگی تغییر کرده، دنیا عوض شده، این ویروس‌ها هم در حال تغییرند و رفتارهای غیر منتظره‌ای نشان می‌دهند”.