روز ۲۴ فوریه، که روسیه تهاجم خود به اوکراین را آغاز کرد، در رسانه‌های اجتماعی عکسی به سرعت دست به دست می‌شد – عکسی از شاعر روسی پوشکین، عدد هفت و ردیف‌های ایموجی “شخصی که راه می‌رود”.
برای کسانی که جریان را می‌دانستند، معنای آن واضح بود – یک مکان (میدان پوشکین، در مسکو)، یک زمان و فراخوانی برای اعتراض به اقدامات دولت.
به گفته گروه حقوق بشری OVD-Info، این ایموجی‌ها به رمزی اشاره دارند که سال‌ها در روسیه برای اشاره به اعتراضات استفاده می‌شده است – رمزی که برای مقامات حکومتی کاملا شناخته‌شده است و ديگر اصلاً رمز به حساب نمی‌آيد.
چرا از رمز استفاده کنند؟
تجمعات اعتراضی بدون مجوز از سال ۲۰۱۴ در این کشور ممنوع شده است و نقض قوانین می‌تواند در تخلف اول منجر به حداکثر ۱۵ روز بازداشت شود. تکرار تخلف می‌تواند تا پنج سال مجازات حبس داشته باشد.
از آن زمان، استفاده از عبارات رمزگذاری شده مختلف توسط فعالان برای سازماندهی آنلاین رایج شده است.
ماریا می‌گوید: “مثل این است که بگوییم ‘بیایید برای پیاده‌روی تا مرکز شهر برویم’ یا ‘آب و هوا برای پیاده‌روی عالی است’.” این چیزی است که او در پیامکی برای دوستانش خواهد فرستاد تا بدانند که قصد دارد در یک تجمع اعتراضی شرکت کند.
ماریا به بی‌بی‌سی می‌گوید، چیزی که به عنوان راهی برای فرار از سانسورهای دولتی شروع شد، تقریباً به یک شوخی داخلی یا یک میم (Meme) تبدیل شده است.
با این حال، عواقب عدم استفاده از این زبان می‌تواند جدی باشد.
عواقب احتمالی آن چیست؟
الکساندر پس از انتشار پستی در رسانه‌های اجتماعی، در یک تجمع اعتراضی در مسکو شرکت کرد.
صبح روز بعد، مأموران لباس شخصی او را بیرون ساختمان محل زندگی دوست دخترش دستگیر کردند و به اداره پلیس محلی بردند. او چند روز بازداشت و وادار به امضای متنی شد شامل سیاهه‌ای از کارهایی که او به گفته مقامات مرتکب شده بود.
نمی‌توانیم مطمئن باشیم که حضور الکساندر در اعتراض یا فعالیتش در رسانه‌های اجتماعی منجر به بازداشت او شده بود. او یک بار دیگر وقتی سوار متروی مسکو بود و در تظاهراتی هم شرکت نکرده بود دستگیر شد.
بی‌بی‌سی از بازداشت‌های دیگری مطلع شده است که صرفاً به خاطر فعالیت در رسانه‌های اجتماعی بوده است، از جمله بازداشت یک زن به دلیل یک توییت.
در روز ۲۴ فوریه، او نوشت: “مدت زیادی است که در مرکز شهر راه نرفته‌ام” و توییت حساب دیگری را نقل کرد که حاوی فراخوان صریح‌تری برای تجمع بود.
پنج روز بعد، این فرد هنگام سوار شدن به قطار دستگیر شد.
او معتقد است که توسط نرم افزار تشخیص چهره فعال در سیستم متروی مسکو شناسایی شده است و در جلسه دادگاه او، سندی حاوی توییت او ارائه شد که نشان می‌داد مقامات تقریباً بلافاصله پس از ارسال توییت از آن عکس یا اسکرین‌شات گرفته‌اند.
در مورد دیگری، نیکی، وبلاگ نویس، شرح می‌دهد که چگونه برادر یکی از دوستان نزدیکش دو بار بازداشت شده است – یک بار به مدت چند ساعت پس از شرکت در یک اعتراض و بار دوم، به مدت یک هفته کامل، به دلیل به اشتراک گذاشتن جزئیات بازداشت اول با دوستانش در شبکه ارتباط اجتماعی VK که معادل روسی فیس‌بوک است.
طبق گزارش OVD-Info – که مشاوره حقوقی ارایه می‌دهد، از زمان آغاز درگیری از دو هفته پیش، بیش از ۱۴ هزار نفر در سراسر روسیه بازداشت شده‌اند.
تا کنون، اکثر آنها به مدت چند ساعت یا چند روز بازداشت بوده‌اند.
آیا این وضعیت در حال تغییر است؟
قانونی در روز جمعه ۴ مارس در روسیه با این ادعا که هدف آن مقابله با “اخبار جعلی” در مورد ارتش است وضع شد، اما انتظار می‌رود از آن برای سرکوب بیشتر اعتراضات ضد جنگ استفاده شود – از جمله مجازات‌هایی تا ۱۵ سال حبس که بسیار طولانی‌تر از مجازات‌های قبلی است.
برای جوانانی مانند ماریا، این قانون “اکنون همه چیز را تغییر داده است، زیرا حالا می‌ترسم برای اعتراض بروم و همچنین می‌ترسم در مورد این ‘عملیات ویژه’ [تهاجم روسیه به اوکراین] پستی منتشر کنم.”
گروه OVD-Info می‌گوید نشانه‌های واضحی وجود دارد که دستگیری‌ها از زمان وضع قانون جدید افزایش یافته است.
روس‌ها الان کجا مطلب می‌نویسند؟
لئونید درابکین، هماهنگ‌کننده OVD-Info، می‌گوید بسته شدن رسانه‌های مستقل، مسدود کردن فیس‌بوک و جلوگیری از انتشار پست در تیک‌تاک برای روس‌ها، مسیرهای کلیدی دسترسی به اطلاعات را از بین برده است و مردم از ترس خودسانسوری می‌کنند.
او می‌گوید “اکنون اگر به اینستاگرام خود بروید، تعداد پست‌ها ۱۰ برابر کمتر شده است.”
بسیاری از مخاطبین او پروفایل‌های رسانه‌های اجتماعی خود را به طور کلی حذف کرده‌اند.
و این وضعيت در کنار مجازات‌های سخت گیرانه، اکنون بر تعداد افرادی که “جسارت اعتراض کردن را دارند” تأثیر گذاشته است.
نام برخی از افراد برای محافظت از هویت آنها تغییر کرده است.
