«پرهام آذرخش»، «الوند محمدعلیزادگان» و «علی حبیبخدا» بهتازگی موفق به شناسایی هفتمین سمندر ایران شدند؛ «سمندر تاجدار قفقازی»! با پژوهشهای این سه جوان، ایران که پیشتر با شش گونه سمندر شناخته شده بود، حالا گونۀ جدید شناسایی شدهای دارد که هم راه را برای پایشهای بیشتر برای پراکنش این گونه در ایران باز میکند و هم کشورهای همسایه را مشتاق اینکه سایر زیستگاههای خود را پایش مجدد کنند.
«پرهام آذرخش»، هفده ساله و محصل دبیرستان شاهد «طاهرسیما» شهر لاهیجان است. او از چهارده سالگی وارد دنیای خزندگان شد و به شکل تصادفی توانست از گونهای در جنگلهای هیرکانی عکاسی کند. «دنبال گونۀ دیگری از سمندرهای هیرکانی به اسم سمندر تاجدار جنوبی بودم و اتفاقی این گونه را پیدا کردم.» آذرخش فکر میکرد گونهای که پیدا کرده همان سمندر تاجدار جنوبی است؛ اما بررسی عکسها و مشاهده تفاوتهایش با این گونه، ابهاماتی را برایش ایجاد کرد و باعث شد در این زمینه با الوند محمدعلیزادگان مشورت کند. آذرخش و محمدعلیزادگان دراینباره که گونۀ عکاسیشده سمندر تاجدار جنوبی باشد، دچار تردید شدند. «گونهای که عکاسی کرده بودم نابالغ بود که شناسایی را سختتر میکند. تصمیم گرفتیم پایشهای بیشتری برای رسیدن به نتیجۀ اصلی انجام دهیم.» آذرخش و محمدعلیزادگان دوباره به منطقه رفته و نمونههای بالغ پیدا کردند. «نمونههای بالغ به لحاظ مورفولوژی مشخص کردند که گونۀ عکاسیشدۀ قبلی، سمندر تاجدار جنوبی نیست.
پرهام آذرخش: نیازمند پایشهای دقیق برای حفاظت بیشتر سمندر تاجدار قفقازی در سطح جهانی هستیم؛ بهعلاوه بایستی وضعیت پراکنش آن را در ایران بررسی کنیم
ما در بـهار نمونۀ دیگری از این گونه را پیـدا کردیـم و با بررسی دندانها مطمئنتر شدیم که سمندر تاجدار قفقازی است.» بهگفتۀ آذرخش، این گونه کوچکترین سمندر است که زیستگاه آن منطقۀ قفقاز، جنوب روسیه، گرجستان، مناطقی از آذربایجان، ارمنستان و شمالشرق ترکیه بود. «گزارشهای این گونه در جنوب آذربایجان، ارمنستان و ترکیه خیلی قدیمی هستند. در مطالعهای که چند سال پیش دربارۀ حفاظت و پراکنش این گونه انجام شد، پیشنهاد کردند که این گونه جزو گونههای منقرضشده در این مناطق محسوب شود.» نتیجۀ آنچه این سه حفاظتگر حوزۀ خزندگان انجام دادند، اولین رکورد این گونه در ایران بود. «این شناسایی نشان میدهد که همچنان جمعیتهایی از سمندر تاجدار قفقازی را داریم. از این روست که نیازمند پایشهای دقیق برای حفاظت بیشتر در سطح جهانی هستیم. بهعلاوه بایستی وضعیت پراکنش آن را در ایران بررسی کنیم.»
نیازمند پایشهای گسترده در ایران هستیم
بهگفتۀ الوند محمدعلیزادگان دیگر عـضو این برنـامۀ شـناسـایـی، مـدت زیـادی بـود کـه خزندهشناسان احتمال حضور سمندر تاجدار قفقازی را در شمالغرب ایران می دادند؛ تا اینکه در تاریخ ۱۵ فروردین ۱۴۰۲ اولین نمونههای نابالغ از این گونه توسط پرهام آذرخش در شرق استان گیلان مشاهده شد و پس از آن در تاریخ ۳۰ مهر ۱۴۰۲ برای نخستین بار نمونههای بالغ برای شناسایی، توسط نویسندگان کار جمعآوری و دو نـمونـه بـه مـوزۀ ملـی تـنوعزیـستی سـازمان محیطزیست تحـویـل شـد.
الوند محمدعلیزادگان: باتوجهبه این گزارش، نهتنها یک گونه، بلکه یک جنس جدید به دوزیستان ایران اضافه میشود و تعداد سمندرهای ایران را از ۶ گونه به ۷ گونه تغییر میدهد
نمونههـا باتـوجهبه صفات ظاهری و پراکنش گونه و همچنین بررسی «باربد صفاییمهر»، حفاظتگر و خزندهشناس، شناسایی و گزارشی از حـضور آن نوشتـه شد. «باتوجهبه این گزارش، نهتنها یک گونه، بلکه یک جنس جدید به دوزیستان ایران اضافه میشود و تعداد سمندرهای ایران را از ۶ گونه به ۷ گونه تغییر میدهد.» سمندر تاجدار قفقازی که با نام علمی «Lissotriton lantzi» شناخته میشود، کوچکترین سمندر ایران است. آنقدر کوچک که حدس میزنیم وجودش از چشم محققان تا به امروز به این دلیل مخفی مانده، که با افراد نابالغ سمندر تاجدار جنوبی (triturus karelinii) اشتباه گرفته میشد.
«پراکنش این سمندر تا پیش از این از کشورهای روسیه، گرجستان، ارمنستان، جمهوری آذربایجان، اوستیای جنوبی و تـرکیه بـه ثـبت رسـیده بـود.» از نظـر محمدعلیزادگان، گرچه وضعیت حفاظتی گونه همچنان توسط لیست سرخ (IUCN) مشخص نشده، ولی براساس مطالعهای در سال ۲۰۱۴، این احتمال داده شده که جمعیتهای جنوبی این گونه در جمهوری آذربایجان، ارمنستان و ترکیه منقرض شده باشند. «این موضوع باعث میشود که مشاهدۀ جمعیت و یا جمعیتهایی از این گونه در ایران، اهمیت بسیار زیادی برای حفاظت از این سمندر در دنیا پیدا کند و نیاز به مطالعات بیشتر بر روی پراکنش و وضعیتش در ایران بسیار حیاتی است.»
